Бүгінгі кездесудің негізгі тақырыбы, ол сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру және жемқорлықпен күрестің тиімділігін арттыру жолдарын қарастыру болып табылады.

Елбасы Қазақстан халқына арнаған дәстүрлі Жолдауында «Сыбайлас жемқорлық қоғамға, мемлкеттің конституциялық негізіне қауіп төндіреді, сондықтан онымен күрес жүргізу жалпыұлттық міндет» – деген болатын.

Осылайша қазіргі таңда тұрмыстық сыбайлас жемқорлықпен күресу, мемлекеттік қызметтерді цифрландыруды нығайту, бизнеске қамқорлық жасау және қоғамдық бақылауды күшейту бағытында бірқатар іс жасалуда.

Қазіргі таңда мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам арасындағы қашықтықты қысқарту бағытында, азаматтар үшін қолалйлы жағдай жасау мен тұрмыстық сыбайлас жемқорлықты жою бағытында бірқатар іс атқарылуда.

Дегенмен, алдағы уақытта атқарар қызмет әлі де аз емес, сондықтан осы жұмысты одан әрі қарай бірігіп жалғастыруымыз қажет және осы дертпен күресу баршамызға ортақ міндет.

Уважаемые коллеги! участники встречи!

Құрметті әріптестер! кездесулдің қатысушылары!

Біздің қоғамдағы сыбайлас жемқорлық сияқты әлеуметтік зұлымдыққа қарсы тұру тек бір ұйымның ғана емес, әрқайсымыздың ісіміз.

Мүмкін, бұл фраза ұрып – соғылған шығар, бірақ жеке жауапкершілікті сезіне отырып, біз нәтижені көре аламыз. Бұл үшін бізде барлық қажетті құралдар бар.

Күн сайын жаңалықтар лентасын парақтай отырып, өз гаджеттеріміздің, смартфондарымыздың және теледидарларымыздың экрандарынан, газеттер мен басқа да ақпарат көздерінен біз әртүрлі жаңалықтар туралы білеміз және сыбайлас жемқорларды қатты ұстап алатын жаңалықтарға жиі кезігеміз.

Мұнда біз жағдайдың өзгеруіне сенбейтін азаматтардың скептикалық көзқарасына тап боламыз. Біз әңгімелерде естиміз және азаматтардың пікірлерінде негативті оқимыз, ол көбінесе тек «ас үй» қауесеттері мен алыпсатарлыққа негізделген.

Осы жерде әрқайсымыз өзімізге сұрақ қоюымыз керек – «Мен жеке өзім сыбайлас жемқорлыққа кезігемін бе? Сыбайлас жемқорлық сөзінің мағынасын дұрыс түсінемін бе? Мен оны азайту үшін не істедім?»

2016 жылы «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы”жаңа заң күшіне енді. Ескі практикадан басты айырмашылығы-ол жазалау шараларына емес, сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға және алдын алуға бағытталған. Енді біздің мемлекетіміздің әрбір азаматы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектісі болып табылады, ол не туралы айтады? Бұл бүгінде әрбір азамат осы әлеуметтік зұлымдыққа қарсы тұруға және қоғам алдындағы жауапкершілікті сезінуге міндетті екенін білдіреді.

Иә, уәкілетті орган ретінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет бар, оның басты миссиясы Қазақстан халқының игілігі үшін сыбайлас жемқорлықты жою болып табылады. Бірақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес әдістерінің тиімділігі мемлекеттік органдардың азаматтық сектормен тығыз өзара іс-қимылына тікелей байланысты, өйткені бір ғана мемлекеттік органның күшімен жаһандық әлеуметтік сын-тегеуріндермен күресу мүмкін емес.

Қоғам сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың эталонына айнала алған кезде, көптеген мысалдар келтіруге болады. Сингапур, Оңтүстік Корея, Гонконг, Грузия сияқты елдер ойға келеді. Олар өз елдеріндегі сыбайлас жемқорлық жағдайын тек қоғамның белсенді қолдауымен ғана өзгерте алды.

Егер сіз байқасаңыз, біздің күнделікті өмірімізге заманауи гаджеттердің, смартфондардың келуімен біздің азаматтарымыз да осы мәселені айта бастады, бұл туралы Әлеуметтік желілерде, түрлі топтарда жазады, мессенджерлерде талқылануда. Мамандандырылған топтар мен беттер пайда болады.

Сондықтан біздің қоғамның ұжымдық ойлауға, корпоративтік ойлауға дайындық деңгейін өлшеу қажеттілігі туындады. Биылғы жылы «Қостанай – адалдық алаңы» жобалық кеңсесі өңір азаматтары арасында анонимді әлеуметтік сауалнама жүргізді.

Оған 3,5 мыңға жуық адам қатысты, ал бұл біздің өңірдегі «Транспаренси Қазақстан» рейтинг агенттігі тартқаннан 5 есе артық.

Халықтың әлеуметтік сауалнамасының қорытындылары сұралғандардың 87,1%, соңғы 12 айда өз мәселелерін шешу үшін лауазымды тұлғаны ынталандыруға мәжбүр болған жағдайға тап болмағанын көрсетті, 12,9%  мәселелерді бейресми жолмен шешу қажеттілігіне тап болғанын хабарлады.

«Сіздің ойыңызша, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға қандай факторлар кедергі келтіреді?:

Азаматтар мемлекеттік қызметшілердің жеке жауапкершілігі сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарын жасауға кедергі келтіретін басты фактор деп санайды.

Респонденттердің 43% – дан астамы осылай деп санайды. Сондай-ақ, азаматтар сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбие мен парасаттылық мәдениеті сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі ең басты алдын алу шараларының бірі болып табылатынын атап өтті. Мұны азаматтардың 28,6% атап өтті.

Азаматтардың 23,4% жоғары жалақы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды жасауға кедергі келтіретін негізгі факторлардың бірі болып табылатынын атап өтті.

Әрбір төртінші азамат жоғары азаматтық жауапкершілік сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды жасауға кедергі келтіреді деп санайды. Бұл бізге азаматтарымыздың  сыбайлас жемқорлық көріністерімен қарсы күресуге өз үлесімізді қосуға дайын екендігін  туралы  айтып отыр.

Жалпы, «Қазіргі қазақстандық қоғам сыбайлас жемқорлыққа қаншалықты төзімді? Азаматтардың 52,5% сыбайлас жемқорлықтың кез келген көріністеріне мүлдем төзбейтіні, пара алушыларды айыптайтыны және сыбайлас жемқорлықты қолдамайтыны белгілі болды, азаматтардың 28,7 пайызы жалпы, атап айтқанда тұрмыстық сыбайлас жемқорлыққа шыдамды.

Жалпы сыбайлас жемқорлықты ынталандыратындар да болды, бірақ олар айтарлықтай азшылықта, олардың саны 17,1% болды.

Біздің азаматтарымыздың пікірінше, сыбайлас жемқорлық іс-әрекеттерін жасау үшін адамның іс-әрекетіне бірқатар факторлар әсер етеді, олардың негізгісі-адамды сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасауға итермелейтін жалақы деңгейінің төмендігі, азаматтардың 55,9% – ы осылай деп санайды,

Бұл ретте 25,2% себеп ретінде қоғамдағы тәрбиенің төмен деңгейін атап өтті. Корпоративтік мәдениет және жоғары басшылықтың қысымы респонденттің жалпы 22% – ын таңдады.

Өздеріңіз білетіндей, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет көптеген жылдар бойы сыбайлас жемқорлық қылмыстардың пайда болуының алғашқы себептерін анықтау бойынша жұмыс жүргізіп келеді.

Бұл үдерісте жұртшылықтың рөлі зор, бірақ тиісті нормативтік құқықтық базасыз, шетелдік сарапшылардың пікірінше, бүгінгі күні белсенді түрде жетілдіріліп жатқан жұмыс соншалықты тиімді болмас еді.

Бүгінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты іске асыру тәсілдері түбегейлі өзгерді. Оны сәтті жүзеге асыру жұмыстың жаңа формаларын, әдістері мен құралдарын қолдануға тікелей байланысты.

Мемлекеттік органдардың ашықтығы мен ашықтығына, азаматтар үшін қолайлы жағдайларға ерекше назар аударылады. Жобалық менеджмент шеңберінде мемлекеттік органдардың ауқымды трансформациялары, қызмет көрсетудің сервистік моделіне көшу жүргізілді.

Мемлекеттік органдардың мұндай қызметін бүгінде облыс қалалары мен аудандарының әкімдіктерінде құрылған «Көмек аланы» фронт-офистері қамтамасыз етеді, соның арқасында мемлекеттік қызметшілер халыққа жақындай түсті, ал адамдар қызметтерді заманауи және қолайлы жағдайларда алады.

Бірақ, азаматтарға осындай қамқорлықпен қатар, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарға ықпал ететін себептер мен жағдайларды болдырмау бойынша жұмыстар жүргізілуде. Ол үшін сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдау институты бар.

Бұл бастама сыбайлас жемқорлық көріністеріне ықпал ететін себептер мен жағдайлардың туындау ықтималдығын одан әрі қысқартуға мүмкіндік береді. Қылмыс саны жыл сайын азайып келеді. Өйткені, салалық заңнамаға енгізілетін өзгерістер, барлық бағыттардағы сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жою мемлекеттік органдардың жұмысына тек құқықтық өріс аясында ғана ықпал етеді.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен осы Ережеге түзетулер енгізілді. ЭЫДҰ елдерінің тәжірибесі бойынша сыйақы сомасы сараланған болды. Енді пара немесе келтірілген залал сомасы 1000 АЕК-тен аспайтын сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық туралы хабарлағаны үшін қылмыстың ауырлығына байланысты сыйақы 30-дан 100 АЕК-ке дейін құрайды.

Көрсетілген сомадан артық сыйақы пара сомасының 10 пайызын құрайды, бірақ 4000 АЕК-тен аспайды. Көтермелеуді қаржыландыру республикалық бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі.

Осы жылы Қостанай облысы бойынша департаментіне азаматтардан сыбайлас жемқорлық туралы өтініштер келіп түсті, олар расталды және қылмыстар туралы хабарлаған адамдар жалпы сомасы шамамен 2,5 млн.теңгеге көтермеленді.

Сыбайлас жемқорлық қылмыстарды анықтау, жолын кесу, ашу және тергеу бойынша ақпарат бергені немесе өзге де түрде көрсетілген жәрдем үшін қаржылық ынталандыру мөлшерін ұлғайту сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте халықтың азаматтық ұстанымын жандандыруға бағытталған.

Осылайша, сыбайлас жемқорлық фактілерімен кез келген адам 1424 нөмірі бойынша Call-орталыққа қоңырау шала алады, ол демалыссыз және үзіліссіз жұмыс істейді.

Енді мен өзгертілген заңның тағы бір маңызды нормасына назар аударғым келеді. Ол білім беру саласына жеке қатысты, өйткені алымдар мәселелері жыл сайын құқық қорғау органдарының, оның ішінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің қатысуымен өтетін кездесулердің күн тәртібіне айналады.

Заң түзетулерінің кезекті блогы өзіне сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулерді, сыйлықтарға, материалдық сыйақыға, қызметтерге толық тыйым салуды қабылдаған мемлекеттік қызметшілер мен өзге де адамдар үшін белгілейді.

Іс-әрекеттері (әрекетсіздігі) үшін сыйға тартушының пайдасына сыйлықтар беруге тыйым салынған адамдар тобын жауапты мемлекеттік лауазымдағы адамдар және мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестірілген адамдар кеңейтеді.

Сондай-ақ, сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулерді қабылдаған адамдардың отбасы мүшелеріне сыйлықтар беруге тыйым салынады.

Тыйым салу аталған адамдар мен олардың отбасы мүшелері білмей келіп түскен сыйлықтарға, сондай-ақ хаттамалық және басқа да ресми іс-шаралар кезінде берілген сыйлықтарға да қолданылады. Ерекшелік-бұл жұмыстағы жетістіктері мен басқа да жетістіктері үшін берілген сыйлықтар.

Құны 2 АЕК-ке дейінгі сыйлықты алу әкімшілік жауаптылыққа әкеп соғады (ӘҚБтК – нің 676, 678-баптары), 2 АЕК-тен жоғары сыйлықтың құны-қылмыстық жауапкершілік (ҚК-нің 367-бабы (“Пара беру”).

Бұдан басқа, сыйлықтарды қабылдауға Сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулерді сақтамау, егер онда қылмыстық жазаланатын іс-әрекет не әкімшілік құқық бұзушылық белгілері болмаса, мемлекеттік қызметті немесе өзге де тиісті қызметті тоқтатуға әкеп соғады.

Саяси және әкімшілік мемлекеттік қызметшілер үшін мұндай жағдайларда мемлекеттік қызметке кір келтіретін тәртіптік теріс қылық жасағаны үшін жұмыстан босату да көзделген.

Тағы бір маңызды норма. Квазимемлекеттік сектордың сыбайлас жемқорлық субъектілері болып табылатын лауазымды тұлғаларының шеңбері кеңейтілді.

Бұдан былай сатып алуды ұйымдастыру және өткізу бойынша шешімдер қабылдауға уәкілетті, мемлекеттік бюджеттен және Ұлттық қордан қаржыландырылатын жобаларды іріктеу мен іске асыруға жауапты, дербес құрылымдық бөлімшенің басшысынан төмен емес лауазымды атқаратын квазимемлекеттік компаниялардың қызметкерлері сыбайлас жемқорлық субъектілеріне жатады. Яғни, олар «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» заңда көзделген сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулерді толық көлемде өзіне қабылдайтын болады, сондай-ақ сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасалған жағдайда неғұрлым елеулі жауапкершілікке ие болады.

Бұрын мұндай нормалар квазимемлекеттік компаниялардың бірінші басшыларына ғана қатысты болатын. Енді бұл шеңбер айтарлықтай кеңейтілді.

Маңызды мемлекеттік жобаларды сатып алуға және іске асыруға жауапты құрылымдық бөлімшелердің басшыларын сыбайлас жемқорлық субъектілеріне жатқызу үлкен прогресс болып табылады.

Құрылымдық бөлімшелердің басшылары өздері немесе үшінші тұлғалар үшін заңсыз, бірақ тиімді шешім қабылдай алады, сондай-ақ өздерінің лауазымдық міндеттеріне байланысты сеніп тапсырылған Бөлімше қызметкерлерінің қандай да бір сыбайлас жемқорлық схемаларына қатысуына жол бермеуге мүмкіндігі бар.

Сондай-ақ квазимемлекеттік сектор ұйымдарында корпоративтік адалдық стандарттарын сақтауға жауапты сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс-қызметтер институты енгізілді.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл контексінде корпоративтік адалдық бизнесті параға сатып алудан және жұмыс пен қоғамның сеніміне нұқсан келтіретін басқа да сыбайлас жемқорлық әрекеттерінен аулақ болатындай етіп жүргізуді білдіреді.

Квазимемлекеттік секторға жатпайтын кәсіпкерлер осындай қызметтерді өз қалауы бойынша құруға құқылы.

Түзетулердің төртінші блогы бір мемлекеттік органда немесе ұйымда туыстардың жұмысын құқықтық реттеудегі олқылықтарды жоюға бағытталған.

Егер бұрын мемлекеттік қызметшілерге жақын туыстарының, жұбайының немесе жекжаттарының тікелей бағынысында болуға тыйым салынған болса, енді мемлекеттік қызметшілер де өздерінің тікелей бағынысында аталған туыстарын иелене алмайды (мысалы, практикада сыбайлас жемқорлық субъектілері болып табылатын мектеп директорларының тікелей бағынысында мұғалімдер немесе бухгалтерлер лауазымдарын атқаратын жақын туыстары болатын жағдайлар болады).

Осыған ұқсас тыйым әскери қызметшілер, құқық қорғау және арнайы мемлекеттік органдардың қызметкерлері үшін белгіленген.

Енді мемлекеттік лауазымға үміткер өзі лауазымға орналасуға үміткер ұйымның басшылығына онда жұмыс істейтін жақын туыстары, жұбайы немесе жекжаттары (жұбайының (зайыбының) (аға-інілері, апа-сіңлілері, ата-аналары мен балалары) туралы жазбаша хабарлауға міндетті).

«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» заңда осы алдын алу нормасының болуы мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметіндегі мүдделер қақтығысын болдырмауға мүмкіндік береді.

«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» заңда осы алдын алу нормасының болуы мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметіндегі мүдделер қақтығысын болдырмауға мүмкіндік береді.

Құрметті әріптестер! Бұл шаралардың барлығы, ең алдымен, қоғамдағы сыбайлас жемқорлықты азайтуға, сондай-ақ оның пайда болу себептері мен жағдайларын жоюға бағытталған. Бүгінгі таңда әрбір азамат осы әлеуметтік ауруға қалай қарсы тұру керектігін білуі керек. Мен осындай түсіндіру іс-шаралары сіздердің әрқайсыңызды ар-ожданмен жасалатын мәмілелерден сақтандыруға мүмкіндік береді деп сенемін.

Назарларыңызға рахмет!